Putin, iki hafta kadar önce bir kararname imzalayarak Ukrayna işgalinden ötürü Rusya’ya yaptırım uygulayan ülkelerin dâhil edileceği bir “dost olmayan ülkeler” statüsü belirlemişti. Dünkü ruble duyurusu ise, bu statüyü pasif bir liste olmaktan çıkartıp yaptırımları tersine çevirme amacı taşıyor. Rusya henüz karara bağlamasa da “dost olmayan ülkeler”e doğalgaz satışına ruble ile ödeme şartı getirmekten bahsediyor.
Peki, Avrupa ruble ile ödeme yapmak ister mi? İstedi diyelim. Rubleyi nerden bulacaklar?
Bunun iki yolu var. Birincisi Rusya’ya ruble karşılığı mal ve hizmet satışının önün açmak ki, bu zaten yaptırım politikasına ters.
İkinci yol, Avrupa merkez bankalarının doğrudan Rus Merkez Bankasından dolar/euro karşılığı ruble satın almak. “Ama hangi kurdan” gibi iyi niyetli soruları bir kenara bırakacak olursak artık ortada koskoca bir politik engel var. Nitekim gelen haberler bu yönde.
İtalya’dan gelen ilk tepki olumsuz. Rusya’ya yaptırımların arkasından dolaşma fırsatı vermek istemiyorlar. Rusya’dan en fazla %10’luk doğalgaz ihtiyacını karşılayan Japonya’nın Maliye Bakanı ise, “konuyu tam olarak anlayamadıklarını” dile getirerek adeta Putin’le dalga geçmiş.
Dünyada uluslararası transfer hacminde aslan payı %40.5 ile dolar ve %37 ile euronun. (https://www.statista.com/statistics/1189498/share-of-global-payments-by-currency/) Üçüncülük ise %6’yı güçbela tutturan İngiliz sterlininde. Dünyanın ikinci büyük ekonomisi Çin’in kendi para birimi olan yuana dünya trafiğinde açabildiği hacim %2,7 seviyesinde. Üstelik Japon yeni kronik durgun haliyle bile yuanın ensesinde: %2,6.
“Diğer” para birimleri için kalan toplam ödemeler hacmi %11. Rus rublesi ise, genel listede 20’inci sıradan yer bulabiliyor. Kapladığı hacim %0,21. Yani binde 2’den hallice. Bu savaş ortamında rublenin daha da değer kaybetmeyeceğinin ve dolaşımda pay kaybetmeyeceğinin garantisi yok.
Rubleyi, ruble ile birlikte yuanı, hatta yanlarına İran riyalini alıp aralarındaki ticareti dolardan eurodan arındırma, dünya ticaretindeki payını arttırma fikirleri yıllardır dillendiriliyor. Yani otoriter rejimlerin, oligarşik kapitalizmlerin “doların egemenliğine son verme” adı altındaki o albenili, büyüleyici kızıl elmasının (veya kutsal kâsesinin) bir devam filmi çekiliyor.
Doların egemenliğini ortadan kaldırmak Türkiye’de de izleyicisi olan bir film. Güzel bir hayal olduğu da yadsınamaz. Ama aslında bu bir hayal bile değil. Rublenin durumundan da öte, ikili ticarette yaşanan eşitsiz duruma bakılırsa bunun nasıl bayat bir tokatlama girişimi -olduğunu anlayabilirsiniz.
Rusya’ya karşı muazzam dış ticaret açığını bir yana koyalım. İkili ticarette Rusya’nın bizden aldığı ödemelerin zaten %80-90’ı dolarla. Bize yaptıkları dolar ödemesi ise, aldığımız ödemeler içinde %50 bile değil. Peki, ruble nerede? Ruble Rusya’nın bize yaptığı ödemelerin %30’unda. Bu alışverişte Türk lirasının ise, esâmesi okunmuyor. Geçelim Allah’ınızı severseniz!
Bazı anlaşmalar yapıldı. SWIFT muadili birkaç ödeme mutabakatı ve ödeme yöntemi de geliştirildi. Fakat bu tasarılar hiçbir zaman gerçekleşmedi. Çünkü gerçekleşmesi için gereken en önemli unsur olan itibar, bu para birimlerinde yok. Aynen bizim Türk lirası gibi.
En başta Çin, küresel finansın en serbest dönemlerinde kendi para birimine itibar etmedi ve merkez bankasına dolar istifledi. Ocak 2022 sonu itibarıyla Çin, yaklaşık 3,5 trilyon dolar ile dolar istifinde lider.
Rusya ise, 2014’teki Kırım işgalinden beri istikrarlı biçimde dolar istifleyip 640 milyar dolarla dördüncü sıraya yerleşerek Ukrayna savaşına soyundu. Ama beklemediği yaptırımlar sonucu işte elindeki bu doları kullanmaktan aciz hale geldi. Şimdi Putin, rublenin itibarını yükseltmek istiyor ama bunun için biraz geç!
Para birimleri, ekonomik, siyasi ve askeri yaptırımlarla itibar kazanır. Ulusal çıkarınıza zarar verecek herhangi bir sürece ekonomik, siyasi ve askeri olarak müdahale edip paranızın geçer akçe oluşunu teminat altına alabiliyorsanız, paranız muteber olur. Ulusal paranıza dokunan, ulusal paranızla hesap açan, ulusal paranızla iş yapan herkesin sizden beklentisi budur. Ne kadar itibar, o kadar egemenlik.
Putin, bir aydır Rusya’nın ve rublenin itibarını ekonomik, siyasi ve askeri olarak tuz buz etmekle meşgul. Yılsonuna kadar Rusya’dan doğalgaz alımını üçte ikiye indirmeyi hedefleyen Avrupa bu vakitten sonra istese de ruble ile doğalgaz alamaz.
Rus yetkililer şimdiden şeker, baharat, meyve sebze, ilaç, temel giyim gibi sıkıntı çekecekleri ihtiyaçların bir dökümünü hazırlamalı. Ruble ile doğalgaz satamazlar ama doğalgaz ile bunları alabilirler.
