Fatih Sultan Mehmet Han’ın Türkiye’ye yadigarlarından biri de Timurlular devrinde Semerkant’ta yetişmiş, Osmanlı ülkesine büyük hizmette bulunmuş Türk Astronom ve matematikçisi Ali Kuşçu’dur.
Fatih, 1473’te Uzun Hasan üzerine yaptığı sefere Ali Kuşçu’yu da götürdü. Ali Kuşçu, Otlukbeli Savaşı’nın kazanılması hatırasına “El Fethiye” isimli eserini Fatih’e takdim etti. Dönüşte Ayasofya Medresesi’ne yüksek ücretle müderris tayin edildi. Bu tayin İstanbul’da astronomi ve matematik alanındaki çalışmalara canlılık getirdi. Onun derslerini ilim adamları da takip etti. Tevhid-i tedrisatın ilk uygulayıcısı oldu. Bütün Osmanlı medreselerinde uygulanacak ders programını tespit etti. İstanbul’un enlem ve boylamını doğru olarak yeniden hesapladı. Fatih Camii’ne yaptığı güneş saati günümüze ulaştı.
1474 yılında vefat eden, Eyüp Sultan Türbesi civarına gömülen Ali Kuşçu’nun cenaze törenine Fatih Sultan Mehmed Han da katıldı. O dönemin anlayışıyla mezar taşı Arapça yazıldı. Ne yazdığı 2023 yılına kadar meçhul kaldı.
1900’lü yıllara kadar muhafaza edilen mezarı da bir ara kayboldu, 1950’li yıllarda tevafuken bulundu .
Sanal ortamda Ali Kuşçu’nun mezarının bulunduğu haberlerini okuyunca mezarını aramaya başladık, dostlarımıza sorduk, biyografisini araştırdık.
Mezarın, halkın ziyaretine kapalı Eyüp Sultan Türbesi A haziresinde olduğunu, ziyaret için Ankara Türbeler Müdürlüğü’nden veya Eyüpsultan Belediyesi’nden izin alınması gerektiğini öğrendik.
1- En ciddi bilgi kaynaklarımızdan İslam Ansiklopedisi’nde, Ali Kuşçu’nun mezar taşının fotoğrafına da yer verilmesine karşın, Türkçe açıklamasını bulamadık.
2- Eyüpsultan Belediyesi Eyüp Sultan Araştırma Merkezi’nden de (EYSAM) bilgi alamadık.
İ. Ü. İlahiyat Fakültesi yetkililerinin “Osmanlı dönemine ait Ebu Eyyüp el-Ensari Türbesi A haziresinin Arapça yazılı mezar taşları” konusunda tez çalışması yaptığı bilgisini aldık.
Bu araştırmada Ali Kuşçu’nun Arapça yazılı mezar taşının Latin alfabesine çevirisiyle yetinildiğini Türkçe tercümesine yer verilmediğini gördük!.
Ali Kuşçu’nun vefatı üzerinden 549 yıl geçmiş olmasına karşın, literatürde Arapça mezar taşının Türkçe tercümesinin bulunmamasının çok büyük ayıp olduğunu değerlendirerek çalışmaya başladık.
Arapça bilen dostlarımızdan yardım rica ettik. Bu durumu görev kabul eden Dr. Mürselin Güney’den gelen tercüme metni ile çok mutlu olduk. Bu bilgiyi Ali Kuşçu’nun mezarı başında dostlarımızla paylaşmak üzere sözleştik.
Bulunması zahmetli, girmesi engelli Eyüp Sultan Türbesi A Haziresi’nde bulunan Ali Kuşçu’nun mezarında, Eyüpsultan Belediyesi yetkililerinin yardımlarıyla, bir kısım dostlarımızla 15 Şubat 2023 günü ALİ KUŞÇU’YA SAYGI DURUŞU törenini gerçekleştirdik. Dr. Mürselin Güney tarafından yapılan tercümeyi paylaştık.
İstanbul Türk Ocağı Başkanı Cezmi Bayram’dan UNESCO’nun 2024 yılını Ali Kuşçu yılı ilan ettiğini, Uluslararası Ali Kuşçu Sempozyumu düzenleneceğini öğrendik, mutlu olduk.
Ali Kuşçu Belgeseli yapımcısı Hüseyin Özden’in kaydettiği törende, Özbekistanlı sanatçı Enver Ahmet’in duygulu konuşmasını dinledik.
Eyüpsultan Belediyesi Gençlik Spor Müdürü Mehmet Irmak’a Ali Kuşçu’nun Türkçeye aktarılmış mezar taşı metnini teslim ettik. Ali Kuşcu’nun mezarının süreli olarak (haftada bir veya birkaç gün) dahi olsa halkın ziyaretine açılması yönünde girişimde bulunması talebimizi ilettik. Eyüpsultan Belediyesi’nin tesis ettiği Ali Kuşçu Uzay Evi’ni ziyaret ettik.
Ali Kuşçu’nun mezarını derneğimize tanıtan Nidai Sevim’e, Ali Kuşçu’ya saygı duruşu törenine katılan, mezar taşının Türkçeye aktarılmasını yapan Dr. Mürselin Güney’e, Hüseyin Özden’e, İstanbul Türk Ocağı Başkanı Cezmi Bayram’a, Bultürk Başkanı Rafet Ulutürk’e, Ali Kuşçu’nun mezarını ziyaretin yolunu açan Şadi Polat’a, Özbekistan Cumhuriyeti’ni temsilen törene katılan Enver Ahmed’e, Türk dünyası sanatçısı Bünyamin Aksungur’a, Eyüp Sultan Belediyesi temsilcisi Bahar Atalı’ya, Asım Onay’a, Eyüp Belediyesi olarak bizleri ağırlayan Mehmet Irmak’a çok teşekkür ediyoruz.
Ali Kuşçu’yu saygı ve rahmetle anıyor, Arapça mezar taşının Dr. Mürselin Güney tarafından yapılan Türkçeye aktarımını paylaşıyoruz:
“Evet, ölüm Yüce Allah’ın emridir. O, Tanrı’nın yüceliğine tanık ve onun sevdiği bir kişi idi.
Allah ahiret gününde onun içinde olacağı topluluğu nurlandırsın.
O iyilik deryasıydı, eksiksiz ve engin bir ilim sahibiydi.
Edebiyatta maharetli, gök bilimlerinin kaynağı ve dayanağı, sohbetlerin tamamlayıcısı, üstadı ve nakledicisiydi.
Büyük âlimlerin en başta geleni, ilimleri şerh eden ve anlamayı kolaylaştıran yüksek akla sahip üstat Ali Kuşçu’ya, Allah içinden ırmaklar akan aydınlık cennet bahçelerini durak eylesin.”3
Dipnotlar:
1) Salim Aydüz, Sultanların Bilim Adamı Ali Kuşcu, Yedi Kıta, Haziran 2012
Taşköprülüzade Ahmed Efendi. Tercüme-i Şaka’ikün-Numaniye, TSMK.H.1263.Y.1138 Fatih Sultan Mehmed’e kitabını sunan Ali Kuşcu’yu tasvir eden minyatür.(Diyanet Ansiklopedisi)
2) Muaz Erdem, Ali Kuşçu’ya vefa borcu.
3) Muaz Erdem, Ali Kuşçu’ya vefa borcu.
4) İslam Ansiklopedisi, s. 408
5) Hatice Arslan Özüdoğru.
CELAL ÖCAL
